56.5. Ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym (ALM Treasury)

Księga bankowa BNP Paribas Bank Polska S.A. składa się z dwóch części: pierwsza z nich to portfel ALM, w ramach, którego są zarządzane strukturalne ryzyka: stopy procentowej, walutowe oraz płynności, wynikające ze struktury sprawozdania z sytuacji finansowej kształtowanej przez podstawową działalność kredytowo-depozytową oraz inwestycyjną Banku. Z kolei portfel Treasury stanowi centrum zarządzania płynnością bieżącą i krótkoterminową, równocześnie poprzez ten portfel Bank prowadzi działalność inwestycyjną i operacje zabezpieczające na rynku finansowym.

W skład portfela ALM wchodzą – przekazywane w zarządzanie do Pionu Zarządzania Aktywami i Pasywami poprzez system Transferowych Cen Funduszy (TCF) – rachunki, depozyty i kredyty, pozycje o charakterze strategicznym (inwestycje długoterminowe, własne emisje długu i pożyczki długoterminowe), operacje rynku finansowego o charakterze zabezpieczającym ten portfel (instrumenty pochodne) oraz pozycje bez odsetkowe (m.in. kapitał, aktywa rzeczowe, aktywa niematerialne, podatki i rezerwy, bieżący wynik).

Portfel Treasury obejmuje m.in. płynne papiery wartościowe (bufor płynnościowy), lokaty i depozyty międzybankowe, rachunki nostro i loro oraz zabezpieczające ryzyko rynkowe tego portfela operacje rynku finansowego (instrumenty pochodne).

Polityką Banku w zakresie księgi bankowej – portfeli ALM i Treasury zarządzanych łącznie – jest osiąganie dodatkowych, stabilnych przychodów ponad marżę produktową, bez narażania stabilności środków zdeponowanych przez klientów, kapitału i wyniku finansowego. Bank osiąga ten cel poprzez utrzymanie lub dopasowanie naturalnej ekspozycji, generowanej przez podstawową działalność depozytowo-kredytową Banku, w ramach obowiązujących limitów ryzyka gwarantujących ograniczoną wrażliwość wyniku Banku na zmiany czynników rynkowych, jednocześnie dostosowujące tę ekspozycję w kierunku zgodnym z przewidywanymi średnio- i długoterminowymi trendami rynku finansowego.

Warunki konkurencyjne lokalnego rynku finansowego i oczekiwania klientów są głównymi czynnikami kształtującymi politykę produktową Banku, w szczególności stosowanie zmiennego oprocentowania dla średnio– i długoterminowych produktów kredytowych oraz finansowanie tych aktywów krótkimi depozytami i nieoprocentowanymi rachunkami.

Podstawowymi miarami ryzyka rynkowego w księdze bankowej – obejmującym portfele ALM i Treasury łącznie – są: urealniona luka stopy procentowej, wrażliwość wyniku odsetkowego oraz wrażliwość kapitału ekonomicznego.

Główne założenia przyjęte do pomiaru ryzyka stopy procentowej w księdze bankowej są następujące:

a) poszczególne pozycje aktywów, pasywów i transakcji pozabilansowych są uwzględniane w wartości nominalnej, od której naliczane są odsetki,

b) pozycje i transakcje oparte o zmienne stopy referencyjne, np. WIBOR, LIBOR, EURIBOR, stopę redyskonta weksli NBP, itp. uwzględnia się w luce w najbliższym właściwym danemu kontraktowi terminie przeszacowania tej stawki,

c) pozycje oparte o zmienne stopy referencyjne skalowane mnożnikiem, uwzględnia się w luce w najbliższym właściwym danemu kontraktowi terminie przeszacowania tej stawki w kwocie nominalnej przeskalowanej mnożnikiem, a kwotę nominalną przeskalowaną wartością (1 – mnożnik) uwzględnia się w dacie zapadalności lub proporcjonalnie w datach spłaty kapitału,

d) pozycje i transakcje o stałym oprocentowaniu uwzględnia się w luce w terminach spłat kapitału, w kwotach kapitału spłacanego w danym terminie lub jednorazowo w dacie zapadalności dla pozycji bez spłaty kapitału (np. depozyty terminowe). Pozycje i transakcje o nieokreślonym terminie zapadalności, terminie zmiany oprocentowania lub nieoprocentowane uwzględnia się zgodnie z profilem uzyskanym w wyniku modelowania, którego celem jest najlepsze możliwe odzwierciedlenie zmienności przepływów odsetkowych i kapitałowych wynikających z zachowań behawioralnych klientów oraz w reakcji na czynniki zewnętrzne, w szczególności poziom rynkowych stóp procentowych.

f) dla portfela kredytów co do których stwierdzono utratę wartości, dla kwot netto (pomniejszonych o utworzone rezerwy) stosuje się średnią zapadalność kontraktową dla ekspozycji bez utraty wartości (faza 1 oraz 2) powiększona o dwa lata,

g) do kalkulacji kapitału ekonomicznego są pozycje według cen wewnętrznych.

W ramach zarządzania ryzykiem stopy procentowej w portfelu bankowym Bank wyróżnia elementy strukturalne składające się z nieoprocentowanych rachunków bieżących i kapitałów Banku oraz pozostałe pozycje komercyjne. W zakresie elementów strukturalnych Bank znaczną część zabezpiecza długoterminowymi pozycjami (obligacje, transakcje wymiany stóp procentowych). W zakresie pozostałych pozycji komercyjnych intencją Banku jest zamykanie ryzyka stopy procentowej.

W procesie budowy modeli wykorzystywanych do pomiaru ryzyka stopy procentowej Bank stosuje zapisy rekomendacji ‘W’ w zakresie weryfikacji działania modelu, kryteriów jakościowych, minimalnych kryteriów akceptacyjnych modelu oraz bieżącej kontroli poprawności działania modelu.

Modele portfeli replikacyjnych dla rachunków bez określonych dat zapadalności są to modele behawioralne, zbudowane na bazie historycznej zmienności sald depozytowych rachunków oraz na analizie współczynników zamknięć dla modelowanej pozycji. W ramach modelowania portfel dzielony jest na część stabilną oraz część zmienną, która jest w analizach stopy procentowej przypisywana do terminu ON. Część stabilna dzielona jest na część niewrażliwą na zmiany stop procentowych (część strukturalna) i wrażliwą na zmiany stop procentowych (niestrukturalna). Dla części strukturalnej wyznacza się długi profil przeszacowania stopy procentowej a dla części niestrukturalnej uzależniony od aktualnej sytuacji makroekonomicznej oraz prognoz dotyczących zachowania się stóp procentowych dla poszczególnych walut.

W przypadku kredytów o stałej stopie procentowej stosuje się współczynniki przedpłat wyznaczone zgodnie z obowiązującymi modelami w Banku, przedpłaty analizowane są oddzielnie dla poszczególnych rodzajów kredytów: gotówkowych, samochodowych, ze względu na różną charakterystykę tych produktów. Czynniki uwzględniane w analizie przedpłat: wiek kredytu, sezonowość, zachęta finansowa dla klienta, do przedpłacenia kredytu.

Poniższe tabele prezentują urealnioną lukę stopy procentowej Banku w ujęciu skonsolidowanym według stanu na 31 grudnia 2021 r. oraz 31 grudnia 2020 r. w tys. zł*:

Miarą wrażliwości wyniku odsetkowego jest oszacowanie spadku lub wzrostu wyniku odsetkowego na portfelu bankowym w okresie od 1 do 3 lat, wywołanego zmianą rynkowych stóp procentowych. Dla celów zarządczych oraz kontroli ryzyka Bank kalkuluje wrażliwość na wiele różnych scenariuszy zmian parametrów rynkowych – przesunięcia: natychmiastowe i rozłożone w czasie, równoległe i nierównoległe, w warunkach normalnych i stresowych, zróżnicowane w zależności od waluty, rynku i instrumentu.

Poniżej zaprezentowano – w tys. zł – wrażliwość wyniku odsetkowego w okresie 1 roku na natychmiastowe przesunięcie stóp rynkowych o 100 punktów bazowych przy założeniu najbardziej prawdopodobnej zmiany struktury produktowej, zwłaszcza w segmencie klientów korporacyjnych.

Wrażliwość wyniku odsetkowego w podziale na podstawowe waluty:

W przypadku wariantów istotnych spadków stop procentowych, spadek wyniku odsetkowego został zabezpieczony przychodami z opłat za rachunki bieżące klientów korporacyjnych wynikających z ujemnych stop procentowych zarówno walutach obcych jak i waluty PLN.

Najbardziej prawdopodobny łączny wpływ podwyżek stóp procentowych (od października 2021 do lutego 2022 łącznie o 215 bp) na wynik Banku w 2022 roku został oszacowany na poziomie  520 mln PLN – 580 mln PLN.

Wrażliwość ekonomiczna kapitału dla nagłego równoległego przesunięcia stóp rynkowych o +/-200 punktów bazowych w tys. zł oraz jako % funduszy własnych:

W zakresie ryzyka bazowego Bank analizuje pozycje oparte na różnych typach stawek z tym samym terminem przeszacowania stopy procentowej. Największa potencjalna zmiana wyniku odsetkowego Banku może wynikać ze zmiany spreadu pomiędzy stawkami Wibor 1M i stopą referencyjną NBP.

Przy zmianie stopy rynkowej o 50 bp w stosunku do stopy referencyjnej zmiana wyniku będzie równa 4 930 tys. zł.

Epidemia COVID-19 zasadniczo nie wpłynęła na sposób zarządzania ryzykiem stopy procentowej w portfelu bankowym.

BNP Paribas Bank Polska S.A. („Bank”) prowadził projekt związany z dostosowaniem do wymogów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniającego dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014 („Rozporządzenie BMR”). Projekt zmierzał nie tylko do dostosowania umów finansowych w rozumieniu Rozporządzenia BMR do wymogów wynikających z art. 28 ust. 2 Rozporządzenia BMR, lecz obejmował również zastosowanie tożsamego podejścia do relacji z klientami Banku w zakresie produktów i umów, innych niż takie umowy finansowe.

5 marca 2021 r. Financial Conduct Authority – FCA – (brytyjski organ nadzoru finansowego) ogłosił likwidację stawek LIBOR dla EUR, GBP, CHF, JPY i USD (ON, SW, 2M, 1Y) z końcem 2021 roku oraz LIBOR USD (1M, 3M, 6M) w dniu 30.06.2023 r. Z początkiem kwietnia 2021 Bank poinformował o tym fakcie swoich klientów za pośrednictwem strony internetowej Banku, jak również z wykorzystaniem kanałów bankowości elektronicznej. Bank zidentyfikował pozycje bilansowe i pozabilansowe oparte o wskaźniki LIBOR CHF, LIBOR GBP, LIBOR USD. Do czasu likwidacji ww. wskaźników, wynikające z nich przepływy pieniężne są wymieniane pomiędzy kontrahentami na dotychczasowych zasadach.

Na dzień 31.12.2021 r. Bank posiada:

• aktywa finansowe oparte o stawkę LIBOR USD na kwotę 84,7 mln USD, z czego 5,8 mln USD z datą zapadalności powyżej 30.06.2023 r.,
• zobowiązania finansowe oparte o stawkę LIBOR USD na kwotę 0.01 mln USD zapadające w całości przed 30.06.2023 r.,
• aktywa finansowe oparte o stawkę LIBOR CHF na kwotę 999.3 mln CHF
• zobowiązania finansowe oparte o stawkę LIBOR CHF na kwotę 150,0 mln CHF
• aktywa finansowe oparte o stawkę LIBOR GBP na kwotę 1,4 mln GBP

Na dzień 31.12.2021 r. Bank posiada również transakcje wymiany stopy procentowej (IRS) w ramach rachunkowości zabezpieczeń wartości godziwej oparte o stawkę LIBOR USD na kwotę 70,0 mln USD, z czego 55,0 mln USD zapada po 30.06.2023 r.

Bank nie posiada powiązań zabezpieczających opartych na LIBOR CHF i LIBOR GBP.

Na dzień 31.12.2021r Bank nie posiada transakcji walutowych transakcja zamiany stóp procentowych (CIRS), w które wymagają zamiany stawek LIBOR na wskaźniki alternatywne.

Obecnie nie jest możliwe wskazanie przesłanek uzasadniających możliwość zakończenia publikacji wskaźników WIBOR oraz EURIBOR. Tym samym przepływy wynikające z tych wskaźników będą wymieniane między kontrahentami na dotychczasowych zasadach.

W przypadku stawki EONIA, która również wygasa z końcem 2021 r. Bank nie posiada ustanowionych relacji na dzień 31.12.2021 r.

Z uwagi na postanowienia umowne (wydłużone okresy stabilizacji stawek rozliczeniowych tj. zastosowanie jednej stawki na kolejne okresy rozliczeniowe) stawki LIBOR CHF, LIBOR GBP oraz LIBOR USD mogą mieć zastosowanie do rozliczeń występujących po dacie zaprzestania opracowywania wskaźników. Wskaźniki te zostaną zastąpione: LIBOR CHF przez SARON (Swiss Averaged Rate Overnight) administrowany przez SIX Swiss Exchange, LIBOR GBP przez SONIA (Sterling Overnight Index Average) administrowany przez Bank Anglii i LIBOR USD przez SOFR (Secured Overnight Financing Rate) administrowany przez Federal Reserve Bank of New York. Wykorzystanie nowych wskaźników w umowach finansowych może się wiązać z zastosowaniem stopy składanej lub innej metody zależnie od przyjętego standardu rynkowego lub standardu przyjętego przez administratora do kalkulacji danego wskaźnika.

W ramach projektu wdrażania reformy IBOR Bank skupiał się m.in. na ustaleniu lub aktualizacji treści tzw. klauzul fallback regulujących sposób ustalenia wskaźników zastępczych (alternatywnych) dla aktualnie stosowanych; potwierdzeniu metody wdrożenia tych klauzul; opracowaniu zmian w bankowych systemach IT, które pozwolą na praktyczne zastosowanie wskaźników zastępczych w przypadku wystąpienia zdarzenia zaprzestania opracowywania danego wskaźnika referencyjnego. Wskazać przy tym należy, że począwszy od połowy 2018 r. Bank wprowadził w umowach kredytu hipotecznego klauzule fallback.

Pokreślić należy, że systemy IT na dzień 31.12.2021 r. pozwalają na wielowariantowe użycie stawek jednodniowych w produktach bankowych zależnie od standardów wykorzystania dla tych wskaźników, które mogą ukształtować się w przyszłości. Bank jest przygotowany do korzystania z instrumentów zabezpieczających dla tych wskaźników.

W przypadku instrumentów zabezpieczających Bank zgodnie z zaleceniem KNF przystąpił do ISDA IBOR Fallbacks Supplement and Protocol i aktywnie współpracuje z kontrahentami w celu wprowadzenia zasad postępowania zgodnych z tą metodyką.

Zwrócić należy również uwagę, że na podstawie art. 23 b Rozporządzenia BMR Komisja Europejska uzyskała uprawnienie w zakresie wyznaczenia wskaźnika zastępczego. Na tej podstawie w dniu 22 października 2021 opublikowane zostało Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) 2021/1847 z dnia 14 października 2021 w sprawie wyznaczenia ustawowego zamiennika dla niektórych terminów zapadalności stopy LIBOR dla franka szwajcarskiego (CHF LIBOR). Rozporządzenie ma zastosowanie do umów (w tym umów kredytu) i instrumentów finansowych, w których stosowane są wskaźniki LIBOR CHF, a które nie posiadały na dzień wejścia w życie Rozporządzenia odpowiednich klauzul awaryjnych. Zgodnie z brzmieniem Rozporządzenia od 1 stycznia 2022 r. w miejsce LIBOR CHF będzie stosowany z mocy prawa zamiennik – SARON Compound (stopa składana SARON) wraz z odpowiednią korektą. W konsekwencji zachowana zostanie ciągłość umów, w tym umów kredytu, w których wskaźnik LIBOR CHF był elementem kalkulacji oprocentowania kredytu, bez konieczności ich indywidualnej zmiany. Bank będzie dokonywał zamiany stawek LIBOR na stawki SARON Compound zgodnie z indywidualnym schematem płatności odsetkowych dla każdego kredytu. Bank poinformował klientów o tej zmianie przy użyciu różnych kanałów komunikacji. Istnieje ryzyko zakwestionowania legalności Rozporządzenia Wykonawczego, z powodu skargi o stwierdzenie jego nieważności złożonej w trybie art. 263 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (T-725/21). Na dzień publikacji Sprawozdania Finansowego nie zostało opublikowane uzasadnienie skargi, w konsekwencji nie jest możliwe oszacowanie istotności tego ryzyka.

Bank ocenia, że wprowadzenie do dokumentacji z klientami klauzul fallback w formie aneksów oraz zmian do regulaminów, wykorzystanie stawek terminowych (Term Rates ) dla wybranych wskaźników, wejście w życie Rozporządzania Wykonawczego Komisji oraz przystąpienie do ISDA IBOR Fallbacks Supplement and Protocol znacząco zmniejszają niepewność co do terminów i kwot przepływów pieniężnych dla wskaźników SOFR, SONIA i SARON.

Na dzień 31 grudnia 2021 roku Bank potwierdził gotowość operacyjną i systemową do zamiany likwidowanych stawek LIBOR, a tym samym zrealizował zadania, które zostały zaplanowane w ramach dedykowanego projektu.