55. Sprawy sądowe

Według stanu na dzień 31 grudnia 2021 roku nie toczyły się postępowania przed sądem, organem właściwym dla postępowania arbitrażowego lub organami administracji państwowej dotyczące zobowiązań albo wierzytelności Banku, których wartość przekraczałaby 10% kapitałów własnych Banku.

W dniu 6 października 2015 roku Sąd Apelacyjny wydał wyrok w sprawie sposobu naliczania opłaty interchange przez banki działające w porozumieniu. Sąd zmienił tym samym wyrok Sądu I instancji (Okręgowego) z roku 2013 poprzez oddalenie odwołań banków w całości, jednocześnie uwzględniając apelację Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), który kwestionował znaczące obniżenie przez Sąd I instancji kar pieniężnych. Oznacza to utrzymanie wymiaru kary z pierwotnej decyzji Prezesa UOKiK z dnia 29 grudnia 2006 roku, na mocy której nałożono na 20 banków, w tym Bank BGŻ S.A. oraz Fortis Bank Polska S.A. kary w związku z praktykami ograniczającymi konkurencję w postaci ustalania w porozumieniu opłat interchange od transakcji realizowanych z użyciem kart płatniczych systemów Visa i MasterCard w Polsce.

Całkowita kwota kary nałożona na Bank BGŻ BNP Paribas S.A. (obecnie BNP Paribas Bank Polska S.A.) wynosiła 12,54 mln zł, w tym: i) kara z tytułu działań Banku Gospodarki Żywnościowej w kwocie 9,65 mln zł oraz ii) kara z tytułu działań Fortis Bank Polska S.A. (FBP) w kwocie 2,89 mln zł. Bank zapłacił zasądzoną kwotę 19 października 2015 roku. Dnia 25 kwietnia 2016 roku Bank wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu. Orzeczeniem wydanym w dniu 25 października 2017 roku Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie i skierował sprawę do ponownego rozpoznania. Przejęcie podstawowej działalności Raiffeisen Bank Polska S.A. (RBPL) nie zmieniło sytuacji Banku w tym postępowaniu albowiem RBPL nie był jego stroną.

W dniu 23 listopada 2020 roku Sąd Apelacyjny uchylił wyrok sądu I instancji i przekazał sprawę do ponownego rozstrzygnięcia.

Do dnia 31 grudnia 2021 roku Bank otrzymał łącznie:

• 33 wnioski o zawezwanie do próby ugodowej od przedsiębiorców (marchandów) z tytułu płatności prowizji interchange odoperacji dokonywanych za pomocą kart płatniczych (z czego dwóch przedsiębiorców wniosło wnioski dwukrotnie, jeden trzykrotnie, a jeden wniósł dwa wnioski, dotyczące różnych systemów płatniczych). Łączna wartość roszczeń ww. przedsiębiorców wynosi 1 028,02 mln zł, z których 1 018,05 mln zł dotyczy solidarnej odpowiedzialności Banku wraz z innymi bankami;
• 4 wnioski o podjęcie mediacji przed sądem polubownym przed Komisją Nadzoru Finansowego. Wnioski zostały skierowane doBanku przez tych samych przedsiębiorców, którzy uprzednio wystąpili z wnioskami o zawezwanie do próby ugodowej. Łączna wartość roszczeń wynikających z ww. wniosków wynosi 40,29 mln zł, z których 37,79 mln zł dotyczy solidarnej odpowiedzialności Banku wraz z innymi bankami.

W dniu 22 września 2020 roku Bank otrzymał decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) nr DZOIK 14/2020, w której Prezes UOKiK:

• uznał za niedozwolone niektóre postanowienia wzorca umownego (tzw. aneksu antyspreadowego) dotyczące zasad ustalania kursów walut za niedozwolone i zakazał ich stosowania;
• zobowiązał Bank do poinformowania wszystkich klientów będących stroną aneksu o decyzji i jej skutkach oraz do umieszczenia informacji o decyzji i jej treści decyzji na stronie internetowej;
• nałożył na Bank karę pieniężną w wysokości 26 626 tys. zł płatną na rzecz Funduszu Edukacji Finansowej.

Bank złożył odwołanie od decyzji w ustawowym terminie. Bank zawiązał rezerwę na powyższą karę w pełnej wysokości. Na dzień sporządzenia sprawozdania nie został wyznaczony jeszcze termin posiedzenia sądowego w niniejszej sprawie.

Po upływie ponad roku od wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF (C-260/18) liczba pozwów związanych z kredytami hipotecznymi w CHF przeciwko bankom sukcesywnie rośnie. Według danych Związku Banków Polskich (ZBP) liczba toczących się postępowań sądowych dotyczących umów kredytów w CHF na koniec września 2021 roku wyniosła niemal 77 tys. wobec niemal 39 tys. na koniec 2020 r. Efektem tego był m.in. istotny wzrost rezerw na te postępowania utworzonych w 2020 roku, jak i w III kwartale 2021 roku przez banki z portfelami kredytów hipotecznych w CHF. Kwota rezerw utworzonych przez banki giełdowe w 2020 r. wyniosła ok. 10 mld zł , a w III kwartale 2021 ok 3,68 mld zł przekładając się na łączną wartość rezerw na ten cel w wysokości 11,7 mld zł na koniec 2020 roku , a na koniec III kwartału 2021 w wysokości ponad 14,55 mld zł.

Wartość bilansowa brutto kredytów hipotecznych i mieszkaniowych udzielonych klientom indywidualnym w CHF na dzień 31 grudnia 2021 roku wyniosła 4,53 mld zł, w porównaniu do 4,82 mld zł na koniec 2020 roku.

Według stanu na dzień 31 grudnia 2021 roku Bank był pozwanym w 2 120 (1 502 nowe sprawy w 2021 roku z tego 350 w czwartym kwartale 2021 roku i 20 spraw zakończonych prawomocnie) toczących się postępowaniach sądowych (z uwzględnieniem spraw prawomocnie zakończonych klienci wytoczyli łącznie 2 170 powództw przeciwko Bankowi), w których klienci Banku żądają bądź stwierdzenia nieważności umowy kredytu hipotecznego walutowego lub denominowanego do waluty CHF, bądź stwierdzenia trwałej bezskuteczności umowy, z uwagi na występowanie w umowie postanowień niedozwolonych, które nie pozwalają na utrzymanie umowy w mocy lub ustalenia, iż Bank udzielił kredytu w PLN bez denominacji do waluty obcej. Bank nie jest stroną żadnego pozwu zbiorowego, którego przedmiotem byłyby takie umowy kredytów. Łączna wartość dochodzonych roszczeń w aktualnie toczących się sprawach na dzień 31 grudnia 2021 wynosiła 858,03 mln zł (na dzień 31 grudnia 2020 roku wynosiła 217,82 mln zł), a w sprawach prawomocnie zakończonych 41,36 mln zł (34,96 mln zł na dzień 31 grudnia 2020 roku).

W 50 dotychczas prawomocnie zakończonych postępowaniach zapadły następujące wyroki: w 16 roszczenia wobec Banku zostały oddalone, w 6 postępowanie zostało umorzone, w tym w 3 ze względu na zawarcie przez strony ugody; w 1 sąd odrzucił pozew; w 26 sąd stwierdził nieważność umowy, w 1 zostało zasądzone wyłącznie roszczenie z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, w pozostałym zakresie sąd oddalił powództwo.

Bank tworzy na bieżąco rezerwy na toczące się postępowania sądowe, których przedmiotem są kredyty denominowane lub walutowe, biorąc pod uwagę aktualny stan wyroków w sprawach przeciwko Bankowi oraz kształtującą się linię orzecznictwa.

Łączna wartość utworzonych rezerw na dzień 31 grudnia 2021 wynosiła 1 290,4 mln zł (na dzień 31 grudnia 2020 roku wynosiła 200,3 mln zł), przy czym wpływ na rachunek wyniku Banku wynosił 1 045,3 mln zł (w roku 2020 wynosił 168,2 mln zł).

W czwartym kwartale 2021 roku saldo rezerw utworzonych przez Bank na ryzyko dotyczące kredytów CHF wzrosło o 613,8 mln zł (w 2020 roku o 168,2 mln zł). Wzrost rezerwy w czwartym kwartale 2021 roku wynikał głównie ze zwiększenia skali niepewności prawnej, wzrostu liczby nowych pozwów (nowe pozwy w czwartym kwartale 2021 roku w liczbie 350, w tym 214 dotyczące kredytów denominowanych i 136 kredytów walutowych), aktualizacji założeń i parametrów stosowanego przez Bank modelu, poprzez bardziej konserwatywne ich oszacowanie m.in. poprzez zwiększenie spodziewanej liczby pozwów jakie Bank może otrzymać na przestrzeni najbliższych 4 lat czy wydłużenie średniego czasu zakończenia postępowań.

Rezerwa tworzona jest zgodnie z MSR 37 „Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe”. Rezerwa na toczące się sprawy kalkulowana jest metodą indywidualną, na przyszłe sprawy metodą portfelową. Przy kalkulacji rezerwy Bank uwzględnia m.in. liczbę zaświadczeń pobieranych przez klientów w celach procesowych, oszacowane prawdopodobieństwo złożenia sprawy przez klientów, oszacowaną liczbę przyszłych pozwów, liczbę złożonych powództw, prawdopodobieństwo przegrania sprawy, oraz oczekiwaną stratę Banku w przypadku niekorzystnego wyroku. Ponadto Bank w modelu rezerw uwzględnił szacowaną liczbę ugód, które będą zawarte z klientami. Wysokość rezerwy na szacowane ugody wynosiła 171,2 mln zł z ogólnego salda rezerw

Bank, przy szacowaniu liczby przyszłych spraw i ugód zawartych z kredytobiorcami założył, że około 39% kredytobiorców posiadających aktywne kredyty w CHF złożyło lub złoży pozew przeciwko Bankowi lub zawrze ugodę z Bankiem.

Bank szacuje prawdopodobieństwo przegrania sprawy na podstawie historycznych wyroków oddzielnie dla portfela kredytów walutowych i denominowanych. Z uwagi na zaobserwowaną zmienność w orzecznictwie, Bank przy szacowaniu prawdopodobieństwa niekorzystnego wyroku uwzględnia tylko wyroki zapadłe po wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 roku.

Bank dokonując szacunku straty w przypadku wyroku stwierdzającego nieważność kredytu zakłada, że klient jest zobowiązany do zwrotu wypłaconego kapitału bez uwzględniania wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, Bank jest zobowiązany do zwrotu sumy spłaconych rat kapitałowo-odsetkowych używając kursu historycznego oraz, że Bank dokonuje spisania ekspozycji kredytowej.

W przypadku zmiany zakładanej średniej straty o +/- 5 procent, przy pozostałych istotnych założeniach niezmienionych, kwota rezerwy zmieniłaby się o +/- 60 mln zł.

Bank przeprowadził analizę wrażliwości modelu na szacunek liczby przegranych spraw. Zmiana tego szacunku miałaby następujący wpływ na wartość szacowanej straty z tytułu ryzyka prawnego dotyczącego kredytów CHF.

Bank przeprowadził analizę wrażliwości stosowanego modelu na szacunek liczby przyszłych pozwów. Zmiana liczby przyszłych pozwów miałaby następujący wpływ na wartość szacowanej straty z tytułu ryzyka prawnego dotyczącego kredytów CHF.

Bank ocenił również, że gdyby oszacowaną liczbę pozwów przeciwko Bankowi zwiększyć o pozwy złożone przez dodatkowy 1% klientów posiadających kredyty w CHF wówczas strata z tytułu ryzyka prawnego wzrosłaby o ok. 33 mln PLN.

Bank, kalkulując oczekiwaną stratę z tytułu ryzyka prawnego dotyczącego kredytów CHF, zastosował uproszczenia wynikające z krótkiego horyzontu dostępnych danych historycznych i relatywnie niewielkiej liczby spraw zakończonych wyrokami. Bank będzie monitorował liczbę pobieranych zaświadczeń oraz zmianę liczby pozwów i odpowiednio aktualizował szacunek rezerwy.

Bank wskazuje także na istotną rozbieżność zarówno stanów faktycznych (w szczególności odmienne postanowienia umów oraz zakres informacji dla klienta), jak i orzeczeń zapadłych w Polsce w sprawach dotyczących kredytów indeksowanych, denominowanych i walutowych, co istotnie utrudnia precyzyjne oszacowanie skali ryzyka. Bank na bieżąco monitoruje zapadające wyroki i będzie dostosowywał poziom rezerw do kształtującej się linii orzeczniczej.

W dniu 29 kwietnia 2021 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C-19/20, w którym potwierdził, że m.in. że celem Dyrektywy 93/13 nie jest unieważnianie wszystkich umów, w których znajdują się postanowienia niedozwolone oraz że pierwszeństwo należy dać rozwiązaniom prawnym utrzymującym w mocy umowy. Jednocześnie wskazał, że kluczowe zagadnienia takie jak samo ustalenie czy dana klauzula jest niedozwolona, możliwe do zastosowania środki na wypadek uznania postanowienia za abuzywne oraz sposób liczenia terminów przedawnienia należy do prawa krajowego, a tym samym konieczność analizy powyższych zagadnień powinna następować w każdym procesie indywidualnie. Bank będzie na bieżąco analizował wpływ orzeczenia TSUE na wyroki sądów krajowych i uwzględni zmiany w orzecznictwie w kalkulacjach rezerw.

W dniu 7 maja 2021 roku Izba Cywilna Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów wydała uchwałę mającą moc zasady prawnej w sprawie o sygn. III CZP 6/21. W orzeczeniu odpowiadającym na zagadnienie prawne przedstawione przez Rzecznika Finansowego Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wskazał, m.in. że:

(1) kredytobiorca może zgodzić się na dalsze obowiązywanie warunków mogących być nieuczciwymi, wtedy stają się one skuteczne od dnia zawarcia umowy,

(2) w razie upadku umowy, z uwagi na zawarte w niej postanowienia niedozwolone każdej ze stron przysługuje roszczenie o zwrot spełnionego przez tę stronę świadczenia (tzw. teoria dwóch kondykcji),

(3) termin przedawnienia roszczeń Banku o zwrot kapitału zaczyna biec dopiero od momentu, kiedy umowa stała się definitywnie bezskuteczna (doszło do odpadnięcia podstawy świadczenia),

(4) umowa staje się trwale bezskuteczna z momentem, w którym kredytobiorca poinformowany o wszystkich skutkach upadku umowy, w tym o ewentualnych szczególnych negatywnych konsekwencjach takiego upadku złoży oświadczenie, że sprzeciwia się utrzymaniu umowy w mocy. O konsekwencjach upadku umowy co do zasady kredytobiorcę powinien pouczyć sąd w toku postępowania.

W dniu 10 czerwca 2021 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał postanowienie w trybie uproszczonym w sprawie C-198/20, w którym potwierdził, że ochrona konsumencka przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko „właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu przeciętnemu”.

Posiedzenie całego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, na którym miała zapaść uchwala dotycząca zagadnień prawnych przedstawionych w dniu 29 stycznia 2021 roku przez Pierwszą Prezes Sądu Najwyższego zaplanowane na 2 września 2021 roku zostało odroczone bez terminu, w związku ze sformułowaniem przez Sąd Najwyższy pytań prejudycjalnych do TSUE. Pytania prejudycjalne zmierzają do ustalenia czy Izba Cywilna w obecnym składzie może być traktowana jako niezawisły sąd, a tym samym czy w ogóle ma zdolność do wydania uchwały w przedmiocie zadanych pytań prawnych.

Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego zawnioskowała o podjęcie przez Izbę Cywilną uchwały w następujących kwestiach:

1. Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?

W razie odpowiedzi przeczącej na powyższe pytanie:

2. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?

3. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?

Niezależnie od treści odpowiedzi na pytania 1-3:

4. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której Bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?

5. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia Banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?

6. Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?

W przypadku potwierdzenia przez TSUE zdolności Izby Cywilnej Sądu Najwyższego do orzekania i wydania uchwały przez Sąd Najwyższy Bank będzie analizował treść uchwały po opublikowaniu, w tym pod kątem jej wpływu na dalsze orzecznictwo oraz wartość parametrów stosowanych do ustalenia wartości rezerw na ryzyko prawne. Na ten moment nie można przewidzieć czy uchwała w ogóle zostanie wydana, a tym bardziej jej wpływu na oszacowanie rezerw. Bank przy ustaleniu wartości rezerwy bazuje na wszystkich informacjach dostępnych na dzień podpisania Sprawozdania.

W dniu 2 września 2021 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C-932/19, w którym jednoznacznie wskazał, że sądy krajowe dokonując rozstrzygnięć w zakresie roszczeń klientów opartych o kwestionowanie niektórych postanowień umowy, nie mogą polegać wyłącznie na potencjalnie korzystnym dla konsumenta unieważnieniu umowy. Nie jest bowiem dopuszczalne, aby sytuacja jednej ze stron była uznawana przez sądy krajowe za rozstrzygające kryterium dotyczące przyszłego losu umowy. Trybunał ponownie podkreślił, że podstawowym celem Dyrektywy 93/13 jest przywrócenie równowagi stron, w tym z wykorzystaniem obowiązujących przepisów krajowych.

W dniu 18 listopada 2021 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C-212/20, w którym wskazał, że treść klauzuli indeksacyjnej w umowie kredytu między przedsiębiorcą a konsumentem, musi na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów umożliwiać dostatecznie dobrze poinformowanemu, dostatecznie uważnemu i rozsądnemu konsumentowi zrozumienie, w jaki sposób ustalany jest kurs wymiany mający zastosowanie do obliczania wysokości rat, w taki sposób, aby konsument mógł w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany zastosowany przez przedsiębiorcę.

W konsekwencji rosnącej liczby pozwów i wartości rezerw tworzonych przez banki, w grudniu 2020 r. Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego – Jacek Jastrzębski – przedstawił propozycję sektorowego rozwiązania problemu frankowego. W uproszczeniu, Bank miałby traktować kredyt w CHF tak, jakby od początku był udzielony w złotych i oprocentowany odpowiednią stawką WIBOR powiększoną o marżę stosowaną historycznie dla tego typu kredytów i dokonać odpowiedniej rekalkulacji. Przyjęcie takiego podejścia spowodowałoby bardzo duże obciążenie sektora, choć trudno dziś dokładnie oszacować jego skalę. Koszty zależałyby od wielu zmiennych, takich jak dzień udzielenia kredytu, tabela kursowa konkretnego banku, czy polityka prowizyjna.

Zarząd Narodowego Banku Polskiego w komunikacie z dnia 9 lutego 2021 roku podał, że może rozważyć ewentualne zaangażowanie w proces przewalutowania mieszkaniowych kredytów walutowych na złote, na zasadach i według kursów rynkowych, przy spełnieniu przez banki określonych warunków brzegowych.

Na początku 2021 roku Bank przystąpił do grupy roboczej, która pracowała nad analizą rozwiązania zaproponowanego przez Przewodniczącego KNF. Przygotowany przez Bank szacunek kosztu potencjalnej konwersji zgodnej z założeniami propozycji Przewodniczącego KNF wynosi 1,6 mld zł przy założeniu, że propozycja obejmie cały portfel kredytów CHF (kredyty denominowane i walutowe). Zmiana kwoty szacunku w odniesieniu do ujawnienia w sprawozdaniu za 2020 rok wynika ze zmiany kursu CHF/PLN oraz weryfikacji założeń przyjętych do kalkulacji, a także może podlegać wahaniom z tych samych powodów w przyszłości. Potencjalny koszt został oszacowany jako różnica pomiędzy aktualną wartością bilansową kredytów walutowych lub denominowanych do CHF a wartością bilansową hipotetycznych kredytów w PLN. Kwota szacunku kosztu potencjalnej konwersji nie jest składową oraz nie ma wpływu na wysokość utworzonych przez Bank rezerw na ryzyko dotyczące kredytów CHF. Na moment publikacji niniejszego Sprawozdania finansowego Bank nie podjął decyzji o proponowaniu klientom ugód w kształcie sugerowanym przez Przewodniczącego KNF.

Bank przeprowadził wśród swoich klientów ankietę, która wykazała wstępne zainteresowanie klientów ugodami oraz prowadził także akcję pilotażową w zakresie oferowania ugód na warunkach indywidualnie uzgodnionych z kredytobiorcami.

W grudniu 2021 Bank zakończył pilotażową akcję proponowania ugód na warunkach indywidualnie oferowanych i negocjowanych z kredytobiorcami, których efektem jest konwersja kredytu udzielonego w walucie na kredyt w polskich złotych oraz umorzenie części salda kredytu lub całkowite umorzenie kredytu. Zarząd pozytywnie ocenił wyniki pilotażu i podjął decyzję o rozszerzeniu zakresu tych indywidualnych negocjacji. Bank uwzględnił ten parametr przy tworzeniu rezerwy.

Na dzień 25 lutego 2022 roku Bank przedstawił indywidualne propozycje ugody 1917 Klientom i 373 Klientów zaakceptowało warunki przedstawionych propozycji.