55. Sprawy Sądowe

Według stanu na dzień 31 grudnia 2020 roku nie toczyły się postępowania przed sądem, organem właściwym dla postępowania arbitrażowego lub organami administracji państwowej dotyczące zobowiązań albo wierzytelności Banku, których wartość przekraczałaby 10% kapitałów własnych Banku.

W dniu 6 października 2015 roku Sąd Apelacyjny wydał wyrok w sprawie sposobu naliczania opłaty interchange przez banki działające w porozumieniu. Sąd zmienił tym samym wyrok Sądu I instancji (Okręgowego) z roku 2013 poprzez oddalenie odwołań banków w całości, jednocześnie uwzględniając apelację Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), który kwestionował znaczące obniżenie przez Sąd I instancji kar pieniężnych. Oznacza to utrzymanie wymiaru kary z pierwotnej decyzji Prezesa UOKiK z dnia 29 grudnia 2006 roku, na mocy której nałożono na 20 banków, w tym Bank BGŻ S.A. oraz Fortis Bank Polska S.A. kary w związku z praktykami ograniczającymi konkurencję w postaci ustalania w porozumieniu opłat interchange od transakcji realizowanych z użyciem kart płatniczych systemów Visa i MasterCard w Polsce.

Całkowita kwota kary nałożona na Bank BGŻ BNP Paribas (obecnie BNP Paribas Bank Polska) wynosiła 12,54 mln zł, w tym: i) kara z tytułu działań Banku Gospodarki Żywnościowej w kwocie 9,65 mln zł oraz ii) kara z tytułu działań Fortis Bank Polska S.A. (FBP) w kwocie 2,89 mln zł. Bank zapłacił zasądzoną kwotę 19 października 2015 roku. Dnia 25 kwietnia 2016 roku Bank wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu. Orzeczeniem wydanym w dniu 25 października 2017 roku Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie i skierował sprawę do ponownego rozpoznania. Przejęcie podstawowej działalności Raiffeisen Bank Polska S.A. (RBPL) nie zmieniło sytuacji Banku w tym postępowaniu albowiem RBPL nie był jego stroną.

W dniu 23 listopada 2020 roku Sąd Apelacyjny uchylił wyrok sądu I instancji i przekazał sprawę do ponownego rozstrzygnięcia.

Do dnia 31 grudnia 2020 roku Bank otrzymał łącznie:

• 32 wnioski o zawezwanie do próby ugodowej od przedsiębiorców (marchandów) z tytułu płatności prowizji interchange od operacji dokonywanych za pomocą kart płatniczych (z czego trzech przedsiębiorców wniosło wnioski dwukrotnie, a jeden wniósł dwa wnioski, dotyczące różnych systemów płatniczych). Łączna wartość roszczeń ww. przedsiębiorców wynosi 1 028,02 mln zł, z których 1 018,05 mln zł dotyczy solidarnej odpowiedzialności Banku wraz z innymi bankami,
• 4 wnioski o podjęcie mediacji przed sądem polubownym przed Komisją Nadzoru Finansowego. Wnioski zostały skierowane do Banku przez tych samych przedsiębiorców, którzy uprzednio wystąpili z wnioskami o zawezwanie do próby ugodowej. Łączna wartość roszczeń wynikających z ww. wniosków wynosi 40,29 mln zł, z których 37,79 mln zł dotyczy solidarnej odpowiedzialności Banku wraz z innymi bankami.

W dniu 22 września 2020 roku Bank otrzymał decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) nr DZOIK 14/2020, w której Prezes UOKiK:

• uznał za niedozwolone niektóre postanowienia wzorca umownego (tzw. aneksu antyspreadowego) dotyczące zasad ustalania kursów walut za niedozwolone i zakazał ich stosowania;
• zobowiązał Bank do poinformowania wszystkich klientów będących stroną aneksu o decyzji i jej skutkach oraz do umieszczenia informacji o decyzji i jej treści decyzji na stronie internetowej;
• nałożył na Bank karę pieniężną w wysokości 26 626 tys. zł płatną na rzecz Funduszu Edukacji Finansowej.

Bank złożył odwołanie od decyzji w ustawowym terminie. Bank zawiązał rezerwę na powyższą karę w pełnej wysokości.

Po upływie ponad roku od wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF (C-260/18) liczba pozwów związanych z kredytami hipotecznymi w CHF przeciwko bankom sukcesywnie rośnie. Według danych Związku Banków Polskich (ZBP) liczba toczących się postępowań sądowych dotyczących umów kredytów w CHF na koniec 2020 roku wyniosła niemal 39 tys. wobec 16 tys. na koniec 2019 r. Efektem tego był m.in. istotny wzrost rezerw na te postępowania utworzonych w 2020 roku przez banki z portfelami kredytów hipotecznych w CHF. Łączna kwota tych rezerw utworzonych przez banki giełdowe w pierwszych trzech kwartałach 2020 roku wyniosła ok. 1,5 mld zł. Według danych opublikowanych przez banki giełdowe dostępnych na moment publikacji niniejszego Sprawozdania łączna wartość rezerw utworzonych przez banki w samym IV kwartale 2020 roku wyniosła 2,4 mld zł.

Wartość bilansowa kredytów hipotecznych i mieszkaniowych udzielonych klientom indywidualnym w CHF na dzień 31 grudnia 2020 roku wyniosła 4,82 mld zł, w porównaniu do 4,84 mld zł na koniec 2019 roku.

Według stanu na dzień 31 grudnia 2020 roku Bank był pozwanym w 644 (461 nowych spraw w 2020 roku, z tego 156 w czwartym kwartale 2020 roku) toczących się postępowaniach sądowych (z uwzględnieniem spraw prawomocnie zakończonych klienci wytoczyli łącznie 668 powództw przeciwko Bankowi), w których klienci Banku żądają bądź stwierdzenia nieważności umowy kredytu hipotecznego walutowego lub denominowanego do waluty CHF, poprzez ustalenie, iż Bank udzielił kredytu w PLN bez denominacji do waluty obcej lub rozliczenia kredytu z uwagi na nieważność umowy kredytu lub pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, jak również zwrotu spreadu. Bank nie jest stroną żadnego pozwu zbiorowego, którego przedmiotem byłyby takie umowy kredytów. Łączna wartość dochodzonych roszczeń w aktualnie toczących się sprawach na dzień 31 grudnia 2020 roku wynosiła 217,82 mln zł., a w sprawach prawomocnie zakończonych 34,96 mln zł.

W 24 dotychczas prawomocnie zakończonych postępowaniach zapadły następujące wyroki: w 14 roszczenia wobec Banku zostały oddalone, w 2 postępowanie zostało umorzone; w 1 sąd odrzucił pozew; w 6 pomimo oddalenia roszczenia sąd w uzasadnieniu stwierdził nieważność umowy, w 1 zostało zasądzone wyłącznie roszczenie z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, w pozostałym zakresie sąd oddalił powództwo.

Bank tworzy na bieżąco rezerwy na toczące się postępowania sądowe, których przedmiotem są kredyty denominowane lub walutowe, biorąc pod uwagę aktualny stan wyroków w sprawach przeciwko Bankowi oraz kształtującą się linię orzecznictwa. W IV kwartale 2020 roku Bank utworzył rezerwy w wysokości 101,7 mln zł na ryzyko dotyczące kredytów CHF. Wzrost rezerwy w IV kwartale 2020 roku wynikał głównie ze zwiększenia liczby nowych pozwów oraz aktualizacji założeń i parametrów stosowanego przez Bank modelu. Łączna wartość rezerw na ryzyko dotyczące kredytów CHF utworzona w 2020 roku wyniosła 168,2 mln zł. Dotworzenie rezerwy spowodowane było zwiększającą się liczbą nowych postępowań związanych z kredytami walutowymi lub denominowanymi do CHF, jak również obserwowanym, niekorzystnym dla Banków kształtowaniem się linii orzeczniczej. Łączna wartość utworzonych rezerw na postępowania dotyczące kredytów w CHF na dzień 31 grudnia 2020 roku wynosiła 200,3 mln zł.

Rezerwa tworzona jest zgodnie z MSR 37 „Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe”. Rezerwa na toczące się sprawy kalkulowana jest metodą indywidualną, na przyszłe sprawy metodą portfelową. Przy kalkulacji rezerwy Bank uwzględnia m.in. liczbę zaświadczeń pobieranych przez klientów w celach procesowych, oszacowane prawdopodobieństwo złożenia sprawy przez klientów, oszacowaną liczbę przyszłych pozwów, liczbę złożonych powództw, prawdopodobieństwo przegrania sprawy, oraz oczekiwaną stratę Banku w przypadku niekorzystnego wyroku. Bank, przy szacowaniu liczby przyszłych spraw przyjął 4-letni okres prognozy zakładając, że mniej niż 10% kredytobiorców posiadających aktywne kredyty w CHF złożyło lub złoży pozew przeciwko Bankowi.

Bank szacuje prawdopodobieństwo przegrania sprawy na podstawie historycznych wyroków oddzielnie dla portfela kredytów walutowych i denominowanych. Z uwagi na zaobserwowaną zmienność w orzecznictwie, Bank przy szacowaniu prawdopodobieństwa niekorzystnego wyroku uwzględnia tylko wyroki zapadłe po wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 roku.

Bank dokonując szacunku straty w przypadku wyroku stwierdzającego nieważność kredytu zakłada, że klient jest zobowiązany do zwrotu wypłaconego kapitału bez uwzględniania wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, Bank jest zobowiązany do zwrotu sumy spłaconych rat kapitałowo-odsetkowych używając kursu historycznego oraz, że Bank dokonuje spisania ekspozycji kredytowej.

W przypadku zmiany zakładanej średniej straty o +/- 5 punktów procentowych, przy pozostałych istotnych założeniach niezmienionych, kwota rezerwy zmieniłaby się o +/- 9 mln zł.

Średnia strata przyjęta w kalkulacji na dzień 31 grudnia 2020 roku wzrosła o 9,3% w porównaniu do 31 grudnia 2019 roku.

Bank przeprowadził analizę wrażliwości modelu na szacunek liczby przegranych spraw. Zmiana tego szacunku miałaby następujący wpływ na wartość szacowanej straty z tytułu ryzyka prawnego dotyczącego kredytów CHF.

Bank przeprowadził analizę wrażliwości stosowanego modelu na szacunek liczby przyszłych pozwów. Zmiana liczby przyszłych pozwów miałaby następujący wpływ na wartość szacowanej straty z tytułu ryzyka prawnego dotyczącego kredytów CHF.

Bank ocenił również, że gdyby oszacowaną liczbę pozwów przeciwko Bankowi zwiększyć o pozwy złożone przez dodatkowy 1% klientów posiadających kredyty w CHF wówczas strata z tytułu ryzyka prawnego wzrosłaby o ok. 25 mln PLN.

Bank, kalkulując oczekiwaną stratę z tytułu ryzyka prawnego dotyczącego kredytów CHF, zastosował uproszczenia wynikające z krótkiego horyzontu dostępnych danych historycznych i relatywnie niewielkiej liczby spraw zakończonych wyrokami. Bank będzie monitorował liczbę pobieranych zaświadczeń oraz zmianę liczby pozwów i odpowiednio aktualizował szacunek rezerwy.

Bank wskazuje także na istotną rozbieżność zarówno stanów faktycznych (w szczególności odmienne postanowienia umów oraz zakres informacji dla klienta), jak i orzeczeń zapadłych w Polsce w sprawach dotyczących kredytów indeksowanych, denominowanych i walutowych, co istotnie utrudnia precyzyjne oszacowanie skali ryzyka. Bank na bieżąco monitoruje zapadające wyroki i będzie dostosowywał poziom rezerw do kształtującej się linii orzeczniczej.

W dniu 29 stycznia 2021 roku Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego zawnioskowała o podjęcie przez Izbę Cywilną uchwały w następujących kwestiach:

1. Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?
   W razie odpowiedzi przeczącej na powyższe pytanie:
2. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?
3. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?
   Niezależnie od treści odpowiedzi na pytania 1-3:
4. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?
5. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?
6. Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?

W dniu 25 marca 2021 roku zaplanowane jest posiedzenie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego. Bank będzie analizował treść uchwały po jej opublikowaniu, w szczególności jej przewidywany wpływ na dalsze orzecznictwo oraz wartość parametrów stosowanych do ustalenia wartości rezerw na ryzyko prawne. Na ten moment nie można przewidzieć treści uchwały i jej wpływu na oszacowanie rezerw. Bank przy ustaleniu wartości rezerwy bazuje na wszystkich informacjach dostępnych na dzień podpisania Sprawozdania.

W konsekwencji rosnącej liczby pozwów i wartości rezerw tworzonych przez banki, w grudniu 2020 r. Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego – Jacek Jastrzębski – przedstawił propozycję sektorowego rozwiązania problemu frankowego. W uproszczeniu, Bank miałby traktować kredyt w CHF tak, jakby od początku był udzielony w złotych i oprocentowany odpowiednią stawką WIBOR powiększoną o marżę stosowaną historycznie dla tego typu kredytów i dokonać odpowiedniej rekalkulacji. Przyjęcie takiego podejścia spowodowałoby bardzo duże obciążenie sektora, choć trudno dziś dokładnie oszacować jego skalę. Koszty zależałyby od wielu zmiennych, takich jak dzień udzielenia kredytu, tabela kursowa konkretnego banku, czy polityka prowizyjna oraz nieokreślonych na moment publikacji niniejszego Sprawozdania szczegółowych założeń propozycji, w tym kwestii prawnych i podatkowych, czy rodzajów kredytów podlegających konwersji.

Zarząd Narodowego Banku Polskiego w komunikacie z dnia 9 lutego 2021 roku podał, że może rozważyć ewentualne zaangażowanie w proces przewalutowania mieszkaniowych kredytów walutowych na złote, na zasadach i według kursów rynkowych, przy spełnieniu przez banki określonych warunków brzegowych.

Na początku 2021 roku Bank przystąpił do grupy roboczej, która pracuje nad analizą rozwiązania zaproponowanego przez Przewodniczącego KNF. Wstępny przygotowany przez Bank szacunek kosztu potencjalnej konwersji zgodnej z założeniami propozycji Przewodniczącego KNF dostępnymi na moment publikacji Sprawozdania wynosi 0,7 mld zł przy założeniu, że propozycja przewalutowania skierowana będzie tylko do kredytobiorców posiadających kredyty denominowane albo 1,3 mld zł przy założeniu, że propozycja obejmie cały portfel kredytów CHF (kredyty denominowane i walutowe). Potencjalny koszt został oszacowany jako różnica pomiędzy aktualną wartością bilansową kredytów walutowych lub denominowanych do CHF a wartością bilansową hipotetycznych kredytów w PLN. Na moment publikacji niniejszego Sprawozdania finansowego Bank nie podjął decyzji o uruchomieniu programu ugód dla klientów Banków i jest na wczesnym etapie analiz. Nie są określone kryteria programu ani plany jego wdrożenia, w związku z czym Bank nie rozpoznaje rezerwy z tytułu skutków oferowania ugód.